Het recht om rechtspraak en bestuur uit te oefenen, was in handen van de ambachtsheer, die dit recht in leen hield van de graven van Holland. In de praktijk bemoeiden de ambachtsheren zich niet met rechtspraak en bestuur. Dit was de taak van de schout, als vertegenwoordiger van de ambachtsheer en de schepenen, als vertegenwoordigers van de bewoners. Tot 1420 had Heemskerk zeven schepenen. Daarna werd het aantal blijkbaar bepaald door het aantal buurtschappen in het dorp. Heemskerk was verdeeld in vijf buurtschappen, vandaar dat het vijf schepenen telde. De door de ambachtsheer aangestelde schout was voorzitter van het gerecht en had verder een functie die vergelijkbaar is met commissaris van politie. Kleine vergrijpen die hij geconstateerd had, bracht hij voor het gerecht van het dorp. Het ambachtsgerecht mocht slechts gevallen in behandeling nemen waarbij geen hogere boete dan 42 schellingen konden worden opgelegd. De grotere zaken, de hoge rechtspraak betreffende, waarbij lijfstraffen en de doodstraf konden worden opgelegd, kwamen voor de Hoge Vierschaar van Kennemerland, het gerecht van de baljuw en leenmannen. De schout had verder nog tal van bevoegdheden, rechten en verplichtingen. Ten overstaan van hem moesten huwelijkssluitingen plaatsvinden van personen die niet in de hervormde kerk wilden trouwen. Ook werden testamenten en transportakten voor het gerecht gepasseerd. Als commissaris van politie zorgde de schout voor de handhaving van de orde en rust in het dorp. Bij executoriale verkopingen en openbare veilingen moest hij toezien op de gang van zaken en het van de veiling opgemaakte procesverbaal ondertekenen. Heemskerk bezat geen aparte Weeskamer. De benoeming van voogden en het toezicht op het door hen gevoerde beheer werd uitgeoefend door het gerecht.