Het rechtsgebied van Haarlem omvatte de stad en haar vrijheid. Het Gerecht bestond uit schout, burgemeesters en schepenen. Het Gerecht maakte keuren en ordonnanties en sprak recht in criminele zaken tegen poorters. Oorspronkelijk vormden schout en schepenen tevens het stadsbestuur. Hun administratieve werkzaamheden zijn echter later grotendeels overgenomen door de burgemeesters. Schout, schepenen en burgemeesters tezamen vormden 'de wet' of het Gerecht. Dit kwam echter alleen in belangrijke zaken bijeen, zoals voor het maken van keuren en ordonnanties. Burgemeesters vormden het dagelijks bestuur van de stad; aan schout en schepenen, tezamen Vierschaar genoemd, bleef in hoofdzaak de zorg voor de rechtspraak toevertrouwd. Uitzondering waren de zware vergrijpen waarop verbanning of doodstraf stond, deze vonnissen werden door het Gerecht, dus door schout, schepenen en burgemeesters gezamenlijk uitgesproken. In het privilege van 18 augustus 1426 verleende Filips de Goede hen het recht om veroordeelden voortaan ook uit Kennemerland en Rijnland te verbannen, zoals zij tot dusver uit de stad en de parochie van Haarlem hadden gedaan. In 1751 werd bepaald dat in de stad geboren burgers en degenen die de poorter-eed hadden afgelegd voor het Gerecht terecht moeten staan, maar de andere ingezetenen en vreemdelingen slechts voor de schepenen. Het gehele Gerecht was echter doorgaans slechts aanwezig bij de sententie; de schepenen voerden de procedure uit naam van het Gerecht. In 1811 kwamen de justitiële werkzaamheden aan de Rechtbank van eerste aanleg, sinds 1838 arrondissementsrechtbank.