Zie voor een uitgebreide geschiedenis van het Stedelijk Gymnasium: W. Frijhoff et al., 'Tempel van hovaardij: zes eeuwen Stedelijk Gymnasium Haarlem', Haarlem 1990. Het Stedelijk Gymnasium te Haarlem is als Latijnse School opgericht in 1389. Op 2 mei 1863 kwam de Wet op het Middelbaar Onderwijs tot stand. De wet rekende de volgende scholen tot het middelbaar onderwijs: burgerscholen, hogereburgerscholen en middelbare scholen voor meisjes, gymnasia behoorden volgens de wet niet tot het middelbaar onderwijs. Deze scholen waren de vervangers van de bestaande Franse scholen, kostscholen, de tweede afdelingen van de gymnasia en de industrie-, handels- en tekenscholen, voorzover ze algemeen vormend onderwijs boden. Al vanaf het begin is er in Haarlem sprake van geweest het bestaande Stedelijk Gymnasium op te laten gaan in deze nieuwe vorm van onderwijs. Bovendien was hier een financieel voordeel mee te halen. Een dergelijke samenvoeging leverde het stadsbestuur een toezegging van zevenduizend gulden op van minister Thorbecke. In de raadsvergadering van 27 januari 1864 werd besloten dat de leerlingen hun intrek zouden nemen in de nieuw op te richten HBS (als Afdeling Latijnse School van de HBS). Bij raadsbesluit van 20 april 1864 werd besloten te Haarlem een Gemeentelijke HBS met vijfjarige cursus te vestigen. De begindatum van de cursus werd bepaald op maandag 5 september 1864. Getalsmatig althans werkte de nieuwe constructie voor het gymnasiumonderwijs niet gunstig. In 1864 telde de nieuwe school 76 'pure' HBS-ers en slecht 19 leerlingen van de Latijnse Schoolafdeling. Men zou verwachten, dat deze eerste Haarlemse 'Scholengemeenschap' rustig zou hebben voortbestaan tot de invoering van de Mammoetwet in 1968. Het liep echter anders, Al in 1873 stelde de Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs voor om de lessen van de HBS en de afdeling Latijnse School weer te splitsen. Vervolgens kwam in 1875 de totale scheiding tot stand tussen Gymnasium en HBS.