In 1876 werd het 's Rijks Museum te Amsterdam gescheiden in twee aparte instellingen: het Rijksmuseum van Schilderijen en het Rijksprentenkabinet. De twee organisaties bleven aanvankelijk nog in het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal gevestigd. Intussen was de stichting van een nieuw Rijksmuseumgebouw voor Nederlands belangrijkste kunstverzamelingen tot stand gekomen. De bouw was in 1883 grotendeels voltooid. Het achterliggende idee achter het Rijksmuseum was het samenbrengen van alle nationale vormen van kunst. De schilderkunst was geconcentreerd in het Rijksmuseum van Schilderijen. De collectie van dit museum werd in 1885 aangevuld met de schilderijen van de voormalige Rijks Verzameling van Moderne Kunst. Daarnaast ontving het museum een groot aantal schilderijen in bruikleen van de gemeente Amsterdam. Het Rijksmuseum van Schilderijen verhuisde in 1885 naar het nieuwe Rijksmuseumgebouw waar het de beschikking kreeg over de volledige bovenverdieping en de zuidwestelijke benedenzalen. De algemene leiding van het Rijksmuseum was in handen van een hoofddirecteur. Hij droeg ook zorg voor het algemeen beheer van het gebouw en was belast met personeelszaken. De directeuren van de in het Rijksmuseum gevestigde musea hadden volledige vrijheid op kunstzinnig terrein. De hoofddirecteur hield wel contact met de kunsten, omdat hij tevens directeur van het Rijksmuseum van Schilderijen was. De controle op het beleid van de hoofddirecteur en de directeuren werd uitgeoefend door een Commissie van Toezicht, die ook een adviserende taak had. Vanaf de jaren 20 had de hoofddirecteur de mogelijkheid om ook zelf het beleid ten aanzien van de kunst te kunnen bepalen. Op 25 augustus 1939 werd tengevolge van de gespannen situatie in Europa het Rijksmuseum voor publiek gesloten. De belangrijkste voorwerpen werden geëvacueerd. Na de bevrijding in mei 1945 keerden de geëvacueerde kunstschatten ongeschonden terug uit de schuilkelders en kon men de herinrichting van het Rijksmuseum starten.