In 1596 besloot het Haarlemse stadsbestuur tot stichting van de bibliotheek, die vooral een wetenschapsbibliotheek was. Er werden werken op tal van wetenschapsgebieden verzameld. In 1625 verwierf Haarlem de complete bibliotheek van de Commanderij van Sint Jan. Het accent van de collectie lag op het gebied van theologie. Het beheer van de collectie kwam in handen van curatoren, die als leraren verbonden waren aan de Latijnse school. In praktijk betekende dit een uitbreiding op andere wetenschapsgebieden, met name geschiedenis, wijsbegeerte, rechtswetenschap en humanisme. Door schenkingen, legaten en veilingen breidde de collectie zich verder uit. In 1821 werd de eerste bibliothecaris aangesteld in de persoon van Abraham de Vries. Hij heeft het ambt bekleed tot 1861 en besteedde de meest beschikbare gelden aan de aanschaf op het gebied van boekdrukkunst en typografie. Het was een aanschafbeleid dat paste bij De Vries' eigen passie en kennis op dit gebied en bij de ambities van een stadsbestuur dat Haarlem op de kaart wilde zetten als bakermat van de boekdrukkunst. In 1921 kreeg de Stadsbibliotheek ook de functie van openbare leeszaal. Het gevolg was dat de bibliotheek zich op een veel breder publiek ging richten. Van 1991-1999 was de Stadsbibliotheek een afdeling onder de Sector Educatie, Sport, Recreatie en Cultuur van de Gemeente Haarlem, sinds eind 1999 Sector Maatschappelijke Ontwikkeling. Op 1 juni 2008 veranderde de Stadsbibliotheek van een gemeentelijke tak van dienst in een zelfstandige stichting: Stichting Stadsbibliotheek Haarlem en omstreken. In hetzelfde jaar fuseerde de bibliotheek met de Openbare Bibliotheek Heemstede tot Bibliotheek Haarlem en omstreken. De Stichting Bibliotheek Zuid-Kennemerland is ontstaan op 1 januari 2013 door fusie van de Bibliotheek Haarlem en omstreken met de Bibliotheek Duinrand (vestigingen in Bennebroek, Bloemendaal, Hillegom, Vogelenzang en Zandvoort).