Vóór 1801 ontbrak een uniforme landelijke regeling inzake het toezicht op het onderwijs. De Schoolwet van 1801 droeg het toezicht over de openbare scholen op aan departementale schoolbesturen. De departementale schoolbesturen werden samengesteld uit drie stemgerechtigde burgers, de zgn. departementale schoolopzieners. Deze schoolopzieners hielden toezicht op openbare scholen. Bijzondere scholen, waarvan het onderwijzend personeel niet door de overheid werd betaald, werden geïnspecteerd door plaatselijke schoolcommissies. In grote steden waren vanaf 1801 plaatselijke schoolcommissies, aangesteld door het gemeentebestuur, werkzaam. In kleine steden en dorpen werden door of op initiatief van de schoolopziener plaatselijke schoolcommissies benoemd. Onder bijzonder onderwijs werd bij de Schoolwet van 1803 nog slechts het huisonderwijs verstaan. Er werden vijf schoolopzieners aangesteld voor het noordelijke deel van het departement van Holland. Zij vormden het Departementaal schoolbestuur voor het noordelijk gedeelte van het departement Holland. De Schoolwet van 1806 verdeelde de lagere scholen in openbare en bijzondere scholen. Openbare scholen ontvingen een bijdrage uit een publieke kas, terwijl bijzondere scholen bekostigd werden uit particuliere fondsen. In 1815 werden de departementale commissies van onderwijs ontbonden en vervangen door provinciale commissies van onderwijs. Noord-Holland werd verdeeld in acht schooldistricten. In 1842 volgde een uitbreiding naar elf schooldistricten. Vóór 1842 werden schoolopzieners in principe voor het leven benoemd. In 1842 wijzigde dit en vond de benoeming plaats voor een periode van zes jaar waarna herbenoeming mogelijk was. Bij de Wet op het Lager Onderwijs van 1857 werden de provinciale commissies van onderwijs per 1 januari 1858 opgeheven. Met het toezicht op het lager onderwijs werden belast: plaatselijke schoolcommissies, districtsschoolopzieners en provinciale inspecteurs.