De 1e Afdeling fungeerde vanaf 1877 los van het Algemeen Secretariaat na van 1866-1876 één afdeling te zijn geweest. In 1876 werd het ministerie gereorganiseerd: het aantal afdelingen bleef gelijk, maar binnen het takenpakket werd nogal geschoven. Zo kreeg de 1e Afdeling zaken betreffen­de personen en familierecht toegewezen (vanuit de 2e Afdeling). In 1886 werd het takenpakket nog verder uitgebreid met adelszaken en eredienst (tevens afkomstig van de 2e afdeling).[1]

Een belangrijke taak van de afdeling was het verlenen van naturalisaties. Na de Grondwetwijziging van 1848 werd aan de hand van de wet (12 december 1892 Stbl. 268) bepaald wie genaturaliseerd kon worden, daarvoor verleende de Koning naturalisatie. Verzoeken om naturalisatie werden op het Ministerie van Justitie behandeld: na het inwinnen van inlichtingen (‘ambtsberichten’) bij diverse autoriteiten, werd beoordeeld of het verzoek al dan niet voor inwilliging in aanmerking kwam; ingeval van geen bezwaar werd een wetsontwerp opgemaakt (meestal van een aantal personen tegelijk), dat verder de gewone behandeling van een wetsontwerp kreeg. Ook verrichtte Justitie voorbereidingswerkzaamheden bij koninklijke besluiten inzake naamsaanneming en naamsverandering.[2]

De 1e Afdeling hield ook toezicht op rechtspersonen. Om rechtspersoonlijkheid te verkrijgen dienden naamloze vennootschappen en verenigingen hun statuten te laten goedkeuren. Voor verenigingen die als rechtspersoon wilden optreden was goedkeuring van de statuten bij koninklijk besluit nodig. Rechtspersoonlijkheid kon worden geweigerd op grond van het algemeen belang. De voorbereiding van de KB’s vond plaats op het Ministerie van Justitie, dat ook zorg droeg voor publicatie in de Staatscourant.

Daarnaast zorgde de afdeling voor de uitvoering en toepassing van de wet tot regeling van het toezicht op de kerkgenootschappen van 1853. Op grond van de wet moesten kerkgenootschappen de inrichting en bestuur aan de minister van Justitie mededelen.

Verder verzorgde de 1e afdeling ook het auteursrecht. De wet van 1881 voor letterkundige werken en kunst­werken koppelde de duur van het auteursrecht aan het jaar van eerste uitgave. De werken moesten bij het Ministerie van Justitie geregistreerd worden en gepubliceerd in de Staatscourant. Nadat Nederland was toegetreden tot de zogenaamde Berner Conventie, werd de wet in 1912 aangepast aan internationaal geldende maatstaven.[3]