De koepelgevangenis te Breda werd in de periode 1882 - 1886 gebouwd door justitie-architect Johan Frederik Metzelaar, die eerder de vergelijkbare koepelgevangenis in Arnhem ontwierp. Het complex is gebouwd volgens het panopticon-principe. Vanuit het midden van het cirkelvormige complex konden de bewakers de gevangenen controleren en bewaken. Bij het Koninklijk Besluit van 11 mei 1886 werd de benaming strafgevangenis voor deze inrichting ingevoerd. De nieuwe inrichting ging niet alleen veroordeelden bevatten, maar werd ook een hulphuis van arrest en bewaring. Vanaf 1887 ging het gebouw dienst doen als strafgevangenis in de zin van de wettelijke regelingen van 1884 en 1886.

Het gevangenisterrein bevatte naast de specifiek monumentale locaties als de koepel, vrouwengevangenis, rechtbank en kapel meerdere ruimtes van verschillend formaat en uiterlijk. Zo bevat het terrein ook een in 2004 gebouwde gevangenis.

De gevangenis is vooral bekend van de Drie van Breda, de gedetineerde oorlogsmisdadigers die het langst in hechtenis bleven. Er hebben verschillende ontsnappingen plaats gevonden. Bekend is de ontsnapping in 1952 van 7 veroordeelde landverraders. In 2010 werd de koepel wereldnieuws toen de gedetineerde Hulda Kiel ontsnapte door gebruik te maken van een lepel en verfkrabber.

Staatssecretaris Fred Teeven nam op 22 maart 2013 het besluit om uit bezuinigingsoverwegingen (hoge kosten en cellenoverschot) de PI Breda te sluiten voor 2016.