Het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid (WHN) werd opgericht in 1877. Dit Ministerie was nieuw en nam taken over van het ministerie van Binnenlandse Zaken (waterstaat, spoorwegen en nijverheid) en van Financiën (posterijen, telegrafie en de Rijn-, Maas- en Scheldevaart). WHN werd opgericht, omdat het Ministerie van Binnenlandse Zaken te omvangrijk was geworden. Vooral technische zaken moesten gedelegeerd worden, waardoor de departementshoofden te weinig grip hadden op de uitgaven, zoals bij het aanleg en beheer van openbare werken.[1]

Minister Thorbecke was tegen een inkrimping van Binnenlandse Zaken, maar in november 1877 zette het kabinet van Kappeyne van de Coppello de plannen toch door. De minister van Binnenlandse Zaken zou het volgens het kabinet te druk hebben met alle taken, terwijl hij ook moest optreden als formateur van het kabinet. Door taken van Binnenlandse Zaken te verplaatsen zou de minister meer tijd hebben voor andere werkzaamheden.[2]

WHN had bijna alle taken omtrent infrastructuur en volkswelvaart onder zich met uitzondering van bepaalde landbouwzaken. In 1892 werd een staatscommissie ingesteld om waterstaatswetgeving tot stand te brengen (deze ontwikkeling was al twintig jaar bezig), al werd de Waterstaatwet pas in 1900 ingevoerd. Deze wet gaf aan welke instanties verantwoordelijk waren voor het beheer van waterstaatswerken. Hiermee werd een wettelijke grondslag gegeven aan de dienst Rijkswaterstaat. Vanaf 1881 stonden aan het hoofd van de afdelingen en de waterstaatsdienst hoofdinspecteurs. Zij waren in eerste instantie belast met uitvoerende taken, maar kregen later ook meer invloed op de beleidsvoorbereiding. Vanaf 1900 adviseerden zij de minister ook inzake de voorbereiding en uitvoering van regelgeving en de beoordeling van ontwerpen van belangrijke werken.[3]

Na een aantal jaren ondervond het nieuwe ministerie vanuit de Tweede Kamer kritiek. De uitgaven zouden te zeer zijn gestegen, waarbij de openbare werken bevoordeeld werden ten nadele van handel en nijverheid. De meeste bewindslieden hadden dan ook een technische achtergrond. Inderdaad steeg de begroting van WHN tussen 1895 en 1905 met liefst 62 procent. Pas geleidelijk aan zou het besef doordringen, dat de overheidstaken zich structureel uitbreidden en terugkeer naar de 'nachtwakersstaat' niet meer mogelijk was.[4]